حفاظت و بهره برداري پایدار از منابع طبیعی براي تأمین نیازهاي حیاتی کشور بایستی جزو اولویت‌هاي اصلی نظام جمهوري اسلامی باشد که متاسفانه با وجود هشدارهاي متخصصان، کارشناسان و دلسوزان کشور، روند تخریب منابع طبیعی و محیط زیست همچنان ادامه دارد و شاهد این مدعا بروز سیل‌هاي ویرانگر، آلودگی هوا بویژه در کلانشهرها، بروز طوفان هاي گرد و غبار، افت سطح آبهاي زیرزمینی در دشت‌هاي کشور و غیره است. دامنه و شدت دخل و تصرف در منابع طبیعی کشور چنان می‌نماید که اختصاص یک هفته و یک ماه براي پرداختن به پیامدهاي آن کافی نیست، بلکه هر روز و هر روز باید مراقب بود تا مدیریت جامع عرصه‌هاي طبیعی با هدف دستیابی به حکمرانی مطلوب و حفاظت و توسعه پایدار محقق گردد.
دانشکده منابع طبیعی دانشگاه صنعتی اصفهان و جمعیت حمایت از منابع طبیعی و محیط زیست (پیام سبز) در راستاي رسالت علمی و مسئولیت اجتماعی خود و در ادامه هشدارهاي داده شده در خصوص ضرورت جبران خسارتهاي وارده به منابع طبیعی و جلوگیري از تخریب این منابع حیاتی، به مناسبت هفته منابع طبیعی توجه همگان بویژه مقامات مسئول در سازمانهاي تصمیم‌ساز و اثر گذار را به موارد مهم و اثرگذار زیر خاطرنشان ساخته، خواستار رسیدگی و اقدام لازم و مؤثر از سوي سازمانهاي ذیربط می‌باشند.
١ـ خودکفایی در تولید کاغذ و برخی محصولات کشاورزي
با وجود اهمیت توجه به کاهش وابستگی و ضرورت تامین امنیت غذایی کشور، رویکردهاي مبتنی بر خودکفایی در تولید کاغذ و برخی محصولات کشاورزي مانند برنج و شکر در شرایط کم‌آبی کنونی و پایین بودن سرانه جنگل در کشور منجر به تخریب‌هاي غیرقابل بازگشت طبیعت بویژه مراتع و جنگلهاي با ارزش و تخلیه منابع آبهاي زیرزمینی کشور خواهد شد.
٢ـ کاشت یک میلیارد درخت
طرحهاي حمایت از منابع طبیعی و محیط‌زیست باید بنحوي باشد که برهم زننده تعادل طبیعت نگردد. طرح موسوم به کاشت یک میلیارد درخت نیاز به ارزیابی و پژوهشی جامع دارد. در کشور خشکی مانند ایران که متوسط بارش آن یک سوم متوسط جهانی است هر اقدامی که باعث افزایش نیاز آبی شود مخاطراتی مانند فرونشست زمین را تشدید خواهد کرد. البته کاشت درخت و ترمیم جنگلهاي مخروبه که نیاز به آبیاري ندارد از این قاعده مستثنی است.
٣ـ دست اندازي در طبیعت با نام آبخیزداري و آبخوانداري
روشهاي کنونی و معمول در طرحهاي آبخیزداري و آبخوانداري نیاز به بررسی مجدد دارند تا آنچه سدسازيهاي بی‌رویه و نابجا بر سر رودخانه‌ها، تالابها و دریاچه‌ها آوردهاند تکرار نشود. آبخیزداري باید اصولی و متناسب با ویژگی‌هاي سرزمین باشد.
٤ ـ مدیریت غیرعلمی و غیر جامع حوضه‌هاي آبخیز
روشهاي بکار گرفته شده در مدیریت حوضه‌هاي آبخیز طی دهه‌هاي گذشته که بصورت غیرعلمی، غیرجامع و غیرقانونی انجام شده است موجب کاهش ورودي آبها به رودخانه‌ها، برداشت‌هاي غیرقانونی و غیرمجاز از رودخانه‌ها و همچنین خشکیدن پایاب حوضه‌هاي آبخیز و تالابها شده است. نرسیدن آب به بخش‌هاي جلگه‌اي حوزهها که داراي خاكهاي عمیق و حاصلخیز است منجر به رهاشدن اراضی و همچنین کاهش سطح منابع آب زیرزمینی شده است. این مساله پیامدهاي اجتماعی زیادي داشته و موجب فقر و گرفتاري کشاورزان و کاهش تولید محصولات استراتژیک در کشور شده است.
٥ـ بحران فرونشست زمین
خشکیدن قسمت‌هاي جلگه‌اي رودخانه‌ها در کنار شهرها و روستاها موجب کاهش آبهاي زیرزمینی و فرونشست زمین شده است که این پدیده پیامدهاي جدي در زیرساخت‌هاي شهري، آثار فرهنگی و تاریخی و افزایش مهاجرت داشته و اثرات جدي منفی بر امنیت روانی جامعه دارد. نمونه بارز این مساله فرونشست در کلان شهر اصفهان می‌باشد.
٦ ـ تخریب مراتع و جنگل ها
منابع طبیعی کشور بشدت تحت فشار ناشی از بهرهبرداري بی‌رویه و در حال نابودي است که گواه آن خشک‌شدن گونه‌هاي مهم مرتعی و جنگلی از جمله گون، گز، بلوط، شمشاد و گز در نقاط مختلف کشور است و عامل اصلی آن حکمرانی ضعیف و برهم خوردن تعادل اکولوژیک مانند قطع درختان، چراي مفرط و زودهنگام و بدون تناوب می‌باشد. مهمترین عامل تخریب مراتع شخم زدن این اراضی است که به جهت تصاحب زمین به بهانه کشت گندم دیم انجام می‌شود. نگاه مسئولان و تصمیم‌گیران به مراتع بایستی اصلاح شود. مراتع فقط تامین کنندة علوفه براي دامها نیستند و منافع بسیاري دارند. اگر همین گونه‌هاي نیمه‌جان و نیمه‌زنده اطراف شهرها نباشند این شهرها قابل سکونت نخواهد بود. مراتع تضمین کننده تنوع زیستی هستند که در اثر تخریب آنها علاوه بر خسارات مشهود دیگر، طغیان آفات در محصولات کشاورزي را به‌دنبال خواهد داشت. از دست دادن این ذخایر ژنتیکی بسیار خسارتبار و جبران ناپذیر است. اجراي پروژههاي مربوط به توسعه نبایستی منجر به تخریب منابع طبیعی گردد. بهرهبرداريهاي بی‌رویه در قالب استخراج معادن سطحی همچون گچ و سنگ منجر به تخریب گستردة منابع طبیعی از جمله مراتع و جنگلها شده و می‌شود. هنگام صدور مجوز برداشت معادن، لازم است از معدنکاران در خصوص حفظ پوشش گیاهی منطقه تضمین‌هاي لازم اخذ گردد.
٧ ـ انتقال آب دریا به فلات مرکزي ایران
طرح عظیم انتقال آب از دریاي عمان به اصفهان علاوه بر غیر اقتصادي بودن و غیر زیست محیطی بودن و عدم کفایت براي جبران کمبود آب، نیاز مبرمی به مصرف انرژي دارد که هم اکنون کشور با کمبود گاز و برق مواجه است و از طرفی این انتقال آب سبب افزایش صنایع آببر و آلودهکننده هوا در شعاع ١٠٠ کیلومتري شهر اصفهان می‌گردد که فراتر از ظرفیت پالایش هوا، خاك و آب این محدوده و گنجایش جمعیت این کلان شهر است. در این زمینه لازم است ضمن جلوگیري از هر گونه توسعه صنایع آببر و آلاینده، نسبت به کاهش آلایندگی صنایع موجود مانند ذوب آهن، فولاد، نیروگاهها، پالایشگاه و کورههاي آجرپزي اقدام لازم انجام شود.
٨ـ توسعه سازگار با محیط‌زیست
با توجه به اشباع منطقه اصفهان از مراکز صنعتی و خدماتی، توجه به ایجاد و توسعه مراکز خدماتی سازگار با محیط‌زیست از جمله مراکز گردشگري در عرصه‌هاي طبیعی و جاذبه‌هاي تاریخی و فرهنگی و یا صنایع با فناوريهاي نوین و نیاز آبی کم و بدون آلایندگی می تواند مورد توجه قرار گیرد.
٩ ـ توجه به شیوه هاي معیشت سازگار با طبیعت و ایجاد اشتغال سبز
تأمین و تجهیز زیرساخت‌هاي لازم براي توسعه و ترویج معیشت‌هاي جایگزین از جمله زنبورداري، گردشگري، تولید گیاهان دارویی و غیره می‌تواند باعث کاهش فشار فعالیت‌هاي انسانی بر منابع طبیعی کشور گردد. علاوه بر این، اصلاح و احیاي منابع طبیعی در حال تخریب، ظرفیت زیادي براي اشتغالزایی سبز و دانش‌بنیان براي دانش آموختگان منابع طبیعی و بهرهبرداران دارد. ظرفیت‌سازي اشتغال سبز نیازمند ایجاد زیرساخت و ارائه تسهیلات لازم و به‌کارگیري افراد متخصص و جوان است.
١٠- حقوق و قوانین منابع طبیعی و محیط زیست
حفظ و صیانت از منابع طبیعی نیازمند وجود قوانین جامع و بازدارنده است. متاسفانه با وجود تاکید قانون اساسی و قوانین جاري و اسناد بالا دستی بر حفظ منابع طبیعی و محیط زیست، زمینه سوء استفاده براي دست اندازي و تخریب منابع طبیعی وجود دارد. انتظار می رود دستگاههاي اجرایی متعهد به اجراي صحیح قوانین بوده و نهادهاي نظارتی به وظیفه قانونی خود نسبت به حفظ منابع طبیعی و محیط زیست عمل کنند.
دکتر نوراله میرغفاري
دکتر مهدي بصیري
رئیس دانشکده منابع طبیعی دانشگاه صنعتی اصفهان
رئیس هیات مدیره جمعیت مردم نهاد پیام سبز
نسخه چاپی
ارسال به دوستان
